Masterplan openbare verlichting

Een ‘masterplan openbare verlichting’ is voor elke stad of gemeente een instrument voor een duurzaam beleid en voor een meerjarenbegroting. Elk gemeente- of stadsbestuur kan hiervoor keuzes maken op basis van rationeel energiegebruik, sociale veiligheid, lichthinder, onderhoud of technische en esthetische overwegingen. Het masterplan is een uitstekend instrument om je te helpen bepaalde keuzes te maken. Het laat ook een gericht beheer en een planmatige aanpak toe, dat eventueel vertaald kan worden naar investerings- en onderhoudsprogramma’s.

Samengevat werkt het opzetten van een masterplan openbare verlichting als volgt:

• Je werkt als lokaal bestuur een beleid uit voor de transitie naar een duurzame en energiezuinige openbare verlichting op maat van de burger.

  ---

  Fluvius kan je helpen met de opmaak van het masterplan openbare verlichting.

  ---

• Het masterplan bepaalt de eisen voor de openbare verlichting – met respect voor normen en richtlijnen – en de mogelijke invulling hiervan.

• Het masterplan vormt een goede basis voor verdere investerings- en actieplannen.

  ---

  Fluvius ondersteunt het opzetten van het masterplan als onderdeel van zijn dienstverlening.

  ---

Bij het opstellen van het masterplan kan je rekening houden met de specifieke rol die de openbare verlichting in elke straat speelt en hoe die ruimtelijk kan worden ingevuld. Een handige manier om dat te doen, is het grondgebied op te delen in verschillende deelruimtes. Een ‘deelruimte’ is eigenlijk een gebied of een zone binnen de openbare ruimte die dezelfde eisen stelt qua openbare verlichting. Denk daarbij bijvoorbeeld aan zones zoals ‘woonstraten’, ‘industriële gebieden’ of ‘landelijke wegen’. 

Gedurende 47 % van de tijd, of 4.100 uren per jaar, is het buiten donker. Dankzij kunstlicht kan het openbare leven ook ’s avonds en ‘s nachts blijven functioneren. Zo brengt openbare verlichting meer veiligheid voor weggebruikers. Voor de inwoners verschaft ze dan weer een groter veiligheidsgevoel en een meer sfeervolle omgeving. En ook het economische en commerciële leven krijgt de nodige ondersteuning en impulsen.

Elke stad of gemeente is verantwoordelijk voor de openbare verlichting op haar grondgebied. De lokale besturen gaan voor de invulling van hun plan op zoek naar een evenwicht tussen kwaliteit, veiligheid, energiebesparing en comfort.

Een duurzaam, toekomstgericht beleid voor openbare verlichting steunt immers op drie belangrijke pijlers die elkaar beïnvloeden:

• Lichthinder beperken: overlast door kunstlicht wordt niet alleen veroorzaakt door hinder, verblinding of verstoring door de lichtbron zelf. Kunstlicht vermindert ook de nachtelijke duisternis zelf. Doordachte keuzes beperken lichthinder tot een minimum. Denk daarbij aan volgende elementen:
  • De locatie van de verlichting
  • Het tijdstip waarop de verlichting moet branden
  • De kleurtemperatuur van de verlichting

Openbare verlichting draagt ook bij tot een aantal belangrijke maatschappelijke functies:

• Verkeersveiligheid verhogen: het VIAS institute (voorheen het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid) stelt het duidelijk: openbare verlichting draagt bij aan de verkeersveiligheid. Zo worden bestuurders van gemotoriseerde voertuigen bijvoorbeeld niet verblind door tegenliggers, waardoor ze de afstand tot en de snelheid van andere weggebruikers beter kunnen inschatten. Openbare verlichting bevordert ook de veiligheid voor de zwakke weggebruikers: de betere zichtbaarheid langs de kant van de weg laat bestuurders toe beter te anticiperen op de bewegingen van voetgangers en fietsers.
• Veiligheidsgevoel versterken: openbare verlichting versterkt het veiligheidsgevoel van bestuurders, fietsers en voetgangers. Dankzij openbare verlichting herken je immers makkelijker andere weggebruikers in het straatbeeld en kan je hun intenties beter inschatten.
• Sfeer en beleving creëren: dat functionaliteit een absolute prioriteit is bij openbare verlichting, staat natuurlijk buiten kijf. Maar een verlichtingsinstallatie draagt ook bij tot de leefbaarheid van een stad of gemeente door haar decoratieve en sfeerverhogende karakter. Denk bv. aan lichtaccenten die het karakter van gebouwen benadrukt en sfeer creëert. Ook de vorm en de kleur van de verlichtingstoestellen en de masten zijn bepalend voor de omgeving. Zo kan je bv. kiezen voor een klassieke lantaarn in een historisch centrum of net opteren voor toestellen met een eigentijdse vormgeving in een winkelcentrum.

Bij het opzetten van een masterplan openbare verlichting, hou je best ook rekening met het financiële plaatje.

• Betaalbaarheid: uiteenlopende aspecten beïnvloeden de kost voor openbare verlichting, zoals:
  • De investeringen in nieuwe openbare verlichting, al dan niet ter vervanging van bestaande installaties.
  • Het onderhoud en beheer, zoals bv. het oplossen van defecten en incidenten.
  • Het energieverbruik.
  • Specifieke eisen op het vlak van esthetiek, milieu, … 

De specifieke combinatie van functies – zoals wonen, recreatie, commercieel, … – is sterk bepalend voor de taak die de openbare verlichting moet invullen en aan welke normen ze moet voldoen. Vooral de weginfastructuur (bv. een ringweg, een lokale verbinding, …) weegt hier zwaar in door omdat hier de meeste verlichting is vereist.

De opdeling van de openbare ruimte wordt trouwens niet door een hogere overheid opgelegd en/of beheerd; het lokale bestuur is hierin zelf volledig aan zet. Fluvius draagt op volgende manier aan deze indeling in deelruimten toe:

• Fluvius stelt het uitgangspunt voor de indeling voor. We definiëren eerst en vooral een aantal mogelijke deelruimtes. Op basis hiervan werken we voor het desbetreffende lokale bestuur een eerste grafische voorstelling uit. We baseren ons daarbij onder andere op soortgelijke gebieden in Vlaanderen, specifieke wegsegmenten op het grondgebied (bv. een schoolomgeving), …
• Fluvius maakt – in overleg met het lokale bestuur – de finale opdeling in deelruimtes. Daarna toetst Fluvius af wat de specifieke noden en wensen voor elk van die deelruimtes is.

Eens het masterplan openbare verlichting helemaal op punt staat, vormt het een handige leidraad voor verdere investeringsplannen, zowel voor de meerjarenplannen als het jaaractieplan. Het is immers in die plannen dat het lokale bestuur de prioriteiten bepaalt voor de inrichting van de openbare ruimte in het algemeen en van het openbareverlichtingspark in het bijzonder.

Het systeem van deelruimtes zorgt bovendien voor een beleid voor 'alle' straten en wegen op het grondgebied – inclusief de gewest- en autosnelwegen die door het Agentschap Wegen en Verkeer worden beheerd. Daardoor vormt het masterplan openbare verlichting ook een handige leidraad voor andere partijen (bv. provincie, Vlaams Gewest), onder meer bij de heraanleg van wegen.

Tegelijk met het masterplan levert Fluvius ook steeds een uitgebreide rapportering aan. De analyse in het rapport bevat informatie over:

• De evolutie van het lichtpark.
• Het totale energieverbruik.
• De status van de implementatie van het masterplan.

Kortom, alle informatie die je als lokaal bestuur nodig hebt om te weten of je nog op koers ligt en of je je doelstellingen zal behalen.